دو ویژگی «دانش بنیان» و «بومی بودن» باعث شده که توانمندی موشکی ایران در سه دهه اخیر توسعه پیداکند و امروز هم به حدی از پیشرفت رسیده است که طیف گسترده ای از موشک های بالستیک در اختیار نیروهای مسلح ایران قرار دارد. استفاده از این نوع موشک ها به عنوان گزینه مناسبی جهت پاسخ به حملات دشمن به حساب می آید.
به طوری که هزینه و تلفات انسانی استفاده از موشک بالستیک بسیار کمتر از سایر گزینه های نظامی بوده و علاوه بر آن بهره گیری از قدرت موشکی سرعت پاسخ دهی سریع‌تری را به ارمغان خواهد آورد. از جمله مهمترین انواع موشک های بالستیک ایران خانواده موشک های سری «فاتح ۱۱۰ » است که دارای دقت بسیار بالایی بوده و تا به امروز نیز مدل های زیادی از آنها توسعه یافته و به نیروهای مسلح تحویل شده اند. یکی از دستاوردهای اخیر موشکی ایران در خانواده موشکی فاتح 110، موشک بالستیک «فتح »است که دارای مقدورات قابل توجهی است.
نگاهی کلی
در شهریور 1399 در چارچوب رونمایی از دستاوردهای صنعت دفاعی کشور، درنمایشگاه اقتدار موشک‌های بالستیک ساخت وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح یک موشک جدید در کنار دیگر موشک‌های سوخت جامد تولید شده توسط سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع به نمایش درآمد. این موشک با نام "فتح" ظاهری بسیار مشابه موشک فاتح110 اما طول و قطر بسیارکمتر نسبت به آن دارد و بین محصولات موشکی سوخت جامد سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع به نمایش گذاشته شد.
شکل ظاهری موشک فتح مشابه موشک‌های خانواده فاتح 110 است چراکه شکل بالک‌های این موشک شامل بالک‌های پایدارساز و هدایتگر در قسمت انتهایی و ابتدایی موشک و همچنین شکل سرجنگی کاملا مشابه موشک‌های خانواده فاتح است.
البته سرجنگی موشک فتح در مقایسه با سرجنگی موشک فاتح۱۱۰ تک مخروط به نظر می‌رسد که این موضوع به دلیل کوچکتر شدن ابعاد این موشک است.
هر چند به صورت رسمی مشخصات این موشک منتشر نشده است، اما با توجه به قرار گرفتن موشک فتح در کنار موشک‌های خانواده فاتح در نمایشگاه موشکی وزارت دفاع خصوصا موشک فاتح۱۱۰و مقایسه ابعاد این دو موشک، به نظر می‌رسد به صورت تقریبی ابعاد موشک فتح کمتر از نصف موشک فاتح۱۱۰ باشد. با توجه به طول ۸.۸ متری و قطر ۶۱ سانتیمتری موشک فاتح۱۱۰، برای موشک فتح می‌توان طول حدود ۴ متری، قطر حدود ۳۰ سانتیمتری داشته و احتمالاً با وزنی در حدود ۸۵۰ تا ۱۱۰۰ کیلوگرم به بردی حداقل در حدود ۸۰ تا ۱۰۰ کیلومتر دست می‌یابد.
با توجه به ابعاد و وزن این موشک امکان نصب تعداد بیشتری از آن روی کامیون حامل و پرتابگر وجود دارد .در رزمایش پیامبر اعظم ۱۴ سپاه نیز پرتابگرهای 2 یا 3 فروندی برای آن مورد استفاده قرار گرفت، در حالی که کل پرتابگر در داخل یک کامیون تجاری جای داده شده بود.در صورت استفاده از فناوری بدنه کامپوزیتی موشک فاتح313، برد موشک فتح می‌تواند به 130 تا 170 کیلومتر برسد.
این موشک با توجه به برخورداری از بالک‌های کنترلی روی دماغه خود قطعاً از نوع هدایت‌شونده تا انتهای مسیر بوده و قابلیت‌های نقطه‌زنی برای آن وجود دارد. موشک فتح از سرعت بالاتر، دقت فوق العاده بیشتر و قابلیت جدا شدن سر جنگی و به طور کلی سطح مقطع راداری کمتر برخوردار است که این ویژگی ها برای مقابله با سامانه های ضد موشکی ضروری محسوب می شوند. این موشک سوخت جامد از درون پرتابگر استوانه‌ای (کنیستر)Canister نیز شلیک می‌شود که برای نخستین بار یک موشک بالستیک ایرانی از چنین پرتابگری استفاده می‌کند.
نمایش موشک فتح
برای اولین بار موشکی با شباهت ظاهری بسیار بالا به فاتح۱۱۰ اما ابعاد کوچکتر در رزمایش پیامبر اعظم (ص) ۱۴ در اوایل مرداد 1399 مشاهده شد، کمی بعد در حاشیه مراسم روز صنعت دفاعی در ۳۱ مرداد 1399 ، موشک فتح کنار راکت زلزال و موشک فاتح۱۱۰ مشاهده شد که ضمن تأیید شباهت حداکثری، به‌وضوح ابعاد کوچکتر آن نسبت به خانواده موفق فاتح۱۱۰ و راکت زلزال که مبنای طراحی پیشرانه و بدنه فاتح۱۱۰ بود قابل اثبات بود.
در رزمایش پیامبر اعظم ۱۴ ، تصاویری از یک پرتابگر جدید به همراه موشک‌هایی با ابعاد کوچکتر نسبت به موشک فاتح 110منتشر شد. با توجه به انتشار تصاویر موشک فتح می‌توان گفت که موشک جدید شلیک شده در این رزمایش سپاه، همان موشک فتح بوده که با ابعاد کوچکتر نسبت به فاتح 110 به صورت دو فروندی بر روی خودروی پرتابگر قرار گرفته است. با توجه به این ملاحظه، می‌توان استفاده از بدنه غیرفلزی با الیاف کربن را به منظور کاهش وزن در موشک فتح احتمال داد.
از سوی دیگر ابعاد موشک فتح نیز کاهش یافته به نحوی که ۲ یا ۳ فروند از آن توسط خودروی حامل قابل حمل است.پرتابگر این موشک هم که ظاهری مشابه با خودروهای تجاری داشت، یک تفاوت عمده با نمونه‌های دیگر پرتابگر موشک‌های فاتح داشت و آن هم قابلیت حمل و شلیک دو فروند موشک به طور همزمان بود.
این موضوع از این جهت حائز اهمیت بود که پیش از این پرتابگرهای دو فروندی موشک‌های خانواده فاتح و یا ذوالفقار، بر روی شاسی‌هایی که با ظاهر کاملا نظامی توسعه یافته‌اند نصب شده است. استفاده از پرتابگرهایی با ظاهر غیرنظامی باعث می‌شود تحرکات و جابجایی‌های یگان موشکی به دور از چشم دشمن و با اطمینان خاطر نسبت به عدم لو رفتن محل شلیک و جابجایی یگان‌های موشکی انجام شود.
با توجه به اینکه افزایش قدرت آتش موشکی یگان‌های عمل کننده یکی از مسائل مهم و موثر در صحنه رزم است ، لذا استفاده از پرتابگرهای چند فروندی موشک‌های بالستیک و استفاده از موشک‌هایی با ابعاد کوچکتر مانند موشک فتح که تاکتیک پذیری بیشتری دارند می تواند موجب افزایش قدرت و دقت آتش بیشتر یگان های موشکی شود.
تحویل به ندسا و نزسا
موشک بالستیک فتح به نیروی دریایی سپاه(ندسا) و نیروی زمینی سپاه (نزسا) تحویل داده شده است. در اسفند ۱۳۹۹ این موشک در داخل پرتابگرهای استوانه‌ای (کنیستر) که به‌تعداد دو عدد روی حامل کامیونی نصب شده بود و البته تعداد زیادی از این کنیسترها هم در شهرهای موشکی نیروی دریایی سپاه به این نیرو تحویل داده شد، این خود یک تحول بزرگ در سازمان رزم ندسا بود ، زیرا این نیرو را از سطح راکتهای توپخانه‌ای به سطح موشک‌های بالستیک ارتقاء می‌داد.
اما در تحویل به نیروی زمینی سپاه سه نوع پرتابگر برای موشک فتح در نظر گرفته شده است ؛ پرتابگر دارای ۶ کنیستر و پرتابگر ریلی دو و نیز چهار فروندی استتار شده در کامیون. با به کارگیری پرتابگرهای 4و ۶ فروندی، امکان دستیابی به حجم آتش انبوه اما بسیار دقیق برای نزسا فراهم شده و این نیرو را در مأموریت‌های تاکتیکی از نیاز به سامانه‌های موشکی نیروی هوافضای سپاه تا حدودی مستقل می‌کند.
در مأموریت‌های نیازمند به سرجنگی سنگین یا برد بلندتر همچنان همکاری بین نیروی هوافضا و نزسا راهگشای اجرای مأموریت‌های آتی خواهد بود. در زمینه تفاوت دو نوع پرتابگر ریلی چهار تایی و کنیستری ۶ تایی باید دقت داشت که کنیسترها به علت محفوظ نگه‌داشتن موشک از اثرات محیطی، امکان مخفی شدن در اماکنی با پشتیبانی کم را دارند و در نتیجه به صورت نزدیک به حالت عملیاتی در آماده‌ترین سطح ممکن برای یک پاسخ موشکی فوری قابل ذخیره هستند اما پرتابگرهای ریلی ساده که موشک بدون پوشش محافظ خاصی در آن قرار دارد مناسب برای ذخیره در شهرهای زیرزمینی و انبارهای دپویی بوده و در نتیجه برای به کارگیری در شرایط ادامه یک نبرد و درگیری نظامی مناسبت‌تر هستند.
استقرار هر دو نوع پرتابگر روی کامیونهای معمولی هم امکان تردد آنها در جاده‌ها بدون شناسایی شدن را می‌دهد. موشک بالستیک فتح در حالی به نیروی زمینی سپاه تحویل داده شد که به نظر می رسد این اقدام حاکی از بروز تغییرات در دکترین عملیاتی رسته توپخانه سپاه است.
در رسته توپخانه صحرایی به عنوان اصلی ترین واحد پشتیبانی از نیروهای زمینی در میدان نبرد، طی سالهای اخیر مساله افزایش برد و دقت درگیری مورد تاکید بسیار فرماندهان نظامی قرار گرفته و اساس این تفکر و دکترین بر استقلال هر چه بیشتر نیروی زمینی در پشتیبانی از نیروهای خودی و درگیر شدن با نیروهای دشمن در برد بیشتر با دقت بالاتر و قدرت کشندگی افزون تر است.
در مراسم تحویل تجهیزات جدید به نیروی زمینی سپاه(نزسا) در تیر 1400 نیز که با حضور فرمانده کل سپاه و فرمانده این نیرو برگزار شد، موشک فتح با چند نوع پرتابگر جمله پرتابگر ۶ فروندی در اختیار نزسا قرار گرفت..با توجه به تحویل پرتابگر ۶ تایی موشک فتح باید گفت که حملات دقیق و پر حجم در دستور کار توپخانه راکتی سپاه قرار گرفته است.
البته مدل پرتابگر تک فروندی با قابلیت پنهان شدن درون پرتابگر استوانه ای و یک پرتابگر ۴ فروندی نیز در این مراسم مشاهده شد که مدل تک فروندی خود موشک فتح بوده و پرتابگر ۴ فروندی نیز با وجود این که فاقد موشک بود ولی از نظر ابعادی به نظر برای حمل و پرتاب موشک های سری فتح توسعه پیدا کرده است. با ورود موشک بالستیک فتح به سازمان رزم سپاه به نظر می رسد ماموریت حملات دقیق در برد کوتاه و خصوصا سرکوب سیستم های ضد موشکی دشمن به تدریج در حال واگذاری به نیروی زمینی سپاه باشد و انهدام اهدافی که در مسافات دورتری قرار دارند به نیروی هوافضای سپاه سپرده شده است.
نویسنده: سید رضا میرطاهر
