«جوزف بن‌ذکری»، تحلیلگر سیاسی مقیم پاریس در مقاله ای برای پایگاه تحلیلی میدل‌ایست آی ضمن اشاره به این موضوع نوشته است: کشور آفریقایی سومالی و همسایگانش باید بر اتحاد داخلی متمرکز شوند در غیر این صورت هر گونه سرمایه گذاری کشورهای عرب حاشیه خلیج فاس به ضرر آنها تمام خواهد شد.
در این مقاله آمده است: منطقه شاخ آفریقا به خاطر فعالیت دزدان دریایی در امتداد خطوط ساحلی آن از جمله حمله به تانکرهای نفت و گروگان گیری خدمه کشتی های عبوری و درخواست باج برای آزادی آنها بدنام است.
با این حال، اهمیت سیاسی این منطقه روز به روز بیشتر خود را نشان می دهد.
از سوی دیگر تنش های داخلی در کشورهای شاخ افریقا باعث شده است رقابت میان قدرت های خارجی برای نفوذ در این منطقه تشدید شود.
ناظران سیاسی بر این باورند که تقلا برای نفوذ در افریقا می تواند عواقب خطرناکی نه تنها برای منطقه بلکه برای سایر قدرت های کلیدی خاورمیانه و حتی امریکا داشته باشد.
بنا بر گزارش جدید موسسه (مطالعات امنیتی آفریقای جنوبی)، سومالی نه تنها مورد تهدید دزدان دریایی و گروه تروریستی الشباب قرار دارد، بلکه با تهدید دخالت بیشتر بازیگران خاورمیانه به ویژه کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس مواجه است.
بر اساس این گزارش، سومالی باید در مقابل این فشارها بایستد و بر یکپارچگی و اتحاد داخلی متمرکز شود در غیر این صورت سرمایه گذاری جدید و مداخلات خارجی در این کشور به ضرر آن تمام می شود.
این مسئله نه تنها در مورد سومالی بلکه در مورد بسیاری از کشورهای افریقایی دیگر نیز صدق می کند.
دامنه اختلاف کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به آفریقا نیز کشیده شد
بررسی آنچه طی سالهای اخیر بر سومالی گذشته نشان می دهد این کشور به میدان جنگ میان امارات و قطر تبدیل شده است.
این دو کشور از پارسال که ابوظبی، دوحه را تحریم کرد دشمنان قسم خورده یکدیگر محسوب می شوند. آنها اکنون نیز با تزریق پول به سومالی، گروه های مخالف را تامین مالی می کنند. قطر به دولت سومالی کمکی تقریبا 400 میلیون دلاری کرده است، در حالی که متحد آن یعنی ترکیه نیز یک پایگاه نظامی به ارزش 50 میلیون دلاری در آن کشور ساخته است.
از سوی دیگر امارات متحدۀ عربی نیز بر حمایت از جدایی طلبان سومالی‌لند متمرکز شده است و با وجود اعتراض شدید مقامات سومالی، حدود 400 میلیون دلار در پایگاه نظامی خود در شهر بندری «بربرا» سرمایه گذاری کرده است.
منطقه ای خودمختار در سومالی
جمهوری سومالی‌لند نامی است که قبایل پنج استان شمالی سومالی بر خود نهاده و از کشور سومالی اعلام جدایی کرده‌اند.
تاکنون هیچ کشوری سومالی‌لند را به رسمیت نشناخته است و در سطح بین‌الملل نیز تنها به عنوان منطقه ای خودمختار در سومالی شناخته می‌شود.
در اریتره هم وضع تقریبا به همبن منوال است اما در جهت معکوس. امارات از دولت رسمی اریتره حمایت می کند و پایگاهی نظامی در این کشور ایجاد کرده است؛ در حالی که قطر متهم به حمایت از افراط گرایانِ مخالفِ دولت اریتره است.
مسلما مناقشات و اختلافات میان کشورهای حاشیه خلیج فارس بر سر اریتره، پیامدهای جدی برای دیگر کشورهای منطقه به دنبال داشته است. مثلا جیبوتی مجبور شده است برخی از همپیمانان دیرپای خود را کنار بگذارد و برای سرمایه گذاری به دیگر کشورها چشم امید داشته باشد.
گسترش نفوذ چین
در اوایل سال جاری میلادی، «اسماعیل عُمَر جیلی»، رئیس جمهور اقتدارگرای جیبوتی با ملی کردن تاسیسات بندریِ تبادل کالا در بندر «دورالیه» در سواحل دریای سرخ عملا مانع ادامه فعالیت «دی‌پی ورلد»، شرکت حمل و نقل دریایی اماراتی شد.
این موضوع به نفع چین تمام شد. 91 درصد از بدهی های جیبوتی، بدهی به چین است.
پکن همچنین اخیرا نخستین پایگاه نظامی خود در جیبوتی را تاسیس کرده است. این گسترش نفوذ چین نه تنها برای امارات، بلکه برای امریکا نیز نگران کننده است، زیرا «کمپ لیمونیر»، تنها پایگاه دریایی امریکا در افریقا تنها چند مایل با آن فاصله دارد.
به گفته «ژنرال توماس والدوزر»، فرمانده نیروهای امریکایی در آفریقا، چین می تواند توانایی کمپ لیمونیر برای دسترسی به منابع کلیدی و همچنین سوختگیری نیروی دریایی امریکا در جیبوتی را به طور بالقوه، محدود کند.
دلیل شتاب این کشورها برای محکم کردن پای خود در منطقه شاخ آفریقا چیست؟
موقعیت استراتژیک این منطقه است که به نوعی، گلوگاه محسوب می شود. شاخ افریقا در پایینِ دریای سرخ واقع شده است که نقشی کلیدی در تجارت بین المللی ایفا می کند. هنگامی که این دریا به جیبوتی می رسد، حالتی قیفی پیدا می کند که به باب المندب ختم می شود.
شاهرگ تجاری
«الکساندر راندوس»، نماینده ویژه اتحادیه اروپا در شاخ افریقا از باب المندب به عنوان شاهرگ تجاری بین شرق و غرب یاد کرده است. تقریبا چهار درصد از کل صادرات نفت جهان از این منطقه عبور می کند، بنابراین تامین امنیت آن مسئله مهمی به حساب می آید.
منطقه شاخ افریقا همچنین به لحاظ ذخایر نفتی، منطقه ای بسیار غنی محسوب می شود.
سومالی به خاطر ذخایر دست نخورده به ویژه در ناحیه نیمه خودمختار «پونتلند» مشهور است. سومالی‌لند نیز همین وضعیت را دارد و اخیرا امارات در این منطقه سرمایه گذاری قابل توجهی کرده است.
اتیوپی استخراج نفت خام خود را آغاز کرده و به نظر می رسد همچون جیبوتی در زیر خاک آن، ذخایر بزرگ طلا نهفته است.
در اتیوپی پروژه های زیربنایی زیادی مانند سد «گرند رنسانس» آغاز شده اند.
قدرت های بین المللی به هر دلیلی در تلاش برای تقویت مشارکت خود در منطقه هستند.
علل زمینه برای فعالیت گروه هایی مانند گروه الشباب در سومالی
با وجود این مزایا، منطقه شاخ افریقا به لحاظ سیاسی آشفته است و به خاطر اختلافات قومی و مهاجرت ناشی از قحطی و رشد جمعیت، از ناآرامی های دائمی رنج می برد.
طی 30 سال اخیر در منطقه شاخ افریقا 9 جنگ بزرگ داخلی و خارجی صورت گرفته و خلاء سیاسیِ به وجود آمده باعث شده است زمینه برای فعالیت گروه هایی مانند گروه الشباب فراهم شود.
الشباب گروهی تروریستی در سومالی است که از سال ۲۰۱۲ به القاعده پیوست.
الشباب در گذشته بخش‌هایی از مرکز و جنوب سومالی را در کنترل خود داشت اما در سال ۲۰۱۵ شهرهای بزرگ را از دست داده و اکنون تنها چند منطقه روستایی را در تصرف خود دارد.
جنگ یمن در نزدیک شاخ افریقا و مداخلات خارجی در این کشور نیز وضعیت منطقه را پیچیده تر کرده است.
موانع پیشِ رو
اما جنبه دیگر موضوع را نباید نادیده گرفت. نشانه های پیشِ رو حاکی است طی ماه های اخیر با وجود تشدید مداخلات کشورهای حاشیه خلیج فارس و دیگر کشورهای قدرتمند، کشورهای شاخ افریقا در تلاشند تا بر آشفتگی های سیاسی فائق آیند و از میزان تنش ها بکاهند.
اتیوپی و سومالی پس از سال ها تنش بالاخره در ماه گذشته میلادی متعهد شدند روابط دوجانبه را احیا و نیروهای خود را علیه الشباب متحد کنند.
آنها همچنین موافقت کردند که در چهار بندر در امتداد خطوط ساحلی خود سرمایه گذاری مشترک کنند. اگر چنین همکاری هایی بر مبنای مزایای استراتژیک انجام شود، برای دو طرف حیاتی خواهد بود.
در حال حاضر سوال این است که آیا کشورهای شاخ افریقا به این تلاشها ادامه خواهند داد یا اینکه تحت تاثیر رقابتها میان قدرت های خارجی از این تلاش ها باز خواهند مانند؟
با توجه به فقر، مسائل امنیتی و چالش های متعددی که سومالی و همسایگان با آنها مواجه هستند، بدون شک این موانعِ بزرگ، بیشتر خواهند شد.
گزارش هایی از موگادیشو نشان می دهند که پارلمان سومالی به دو قطب یعنی طرفداران امارات و طرفداران قطر تقسیم شده است. این اختلافات در میان دولت و رقبای منطقه آن شدیدتر است.
اکنون این سؤالات مطرح می شوند که آیا سومالی به تلاش های اخیر برای حل اختلافات داخلی در دولت ادامه خواهد داد یا اینکه به دولتی دست نشانده تبدیل می شود و اختلافات برای طولانی مدت ادامه خواهد یافت؟
مترجم: علی مولوی
138/116
بیشتر بخوانید:
رقابت نظامی در شاخ آفریقا
الشرق: فتنه گری امارات، شاخ آفریقا را به آتش می کشد
