همه احتمالات پس از همه‏ پرسی جدایی کردستان

سناریویی که درباره جدایی کردستان از عراق می توان مطرح کرد، میانجی گری بازیگر ثالث است.

در صورتی که منطقه کردستان بر اجرایی کردن نتیجه همه پرسی که همان جدایی این منطقه از عراق و تجزیه این کشور است، و دولت عراق نیز بر تداوم محاصره و اقدام های تنبیهی خود علیه منطقه کردستان پافشاری کند، احتمال میانجی گری بازیگر ثالثی وجود دارد.

بقای طرفین بر موضع شان یعنی اجرایی کردن نتیجه همه پرسی توسط دولت منطقه کردستان عراق و عزم دولت عراق برای اجرایی کردن اقدام های تنبیهی، می تواند سبب بروز مشکلات اجتماعی شدید در منطقه کردستان، وقوع درگیری ها و حتی جنگ میان طرفین شود؛ چیزی که در تاریخ روابط کردها و عراق به کرات دیده می شود. در این صورت ورود یک بازیگر ثالث مورد قبول دو طرف به عنوان میانجی گر قابل پیش بینی است. 

 چه بازیگری می تواند میان منطقه کردستان و دولت عراق میانجی گری کند؟ 

مهمترین شرط برای ایفای نقش میانجی گر این است که بازیگر میانجی باید روابط حسنه ای با طرفین داشته باشد و طرفین میانجی گری آنرا بپذیرند.

علی رغم آمادگی ترکیه و جمهوری اسلامی ایران برای میانجی گری، اما، با توجه به موضع قاطعی که این دو کشور در مخالفت با همه پرسی جدایی کردستان از عراق اتخاذ کردند، به نظر نمی رسد، اربیل میانجی گری تهران یا آنکارا را در این تنش بپذیرد.

در عین حال، اگرچه عربستان سعودی نیز برای میانجی گری میان بغداد و اربیل اعلام آمادگی کرد، اما بعید به نظر می رسد که میانجی گری ریاض عملی شود زیرا با وجود بهبود روابط عربستان و عراق در دولت «حیدر العبادی»، بر روابط دو کشور بی اعتمادی حاکم است.

کشوری نظیر قطر با وجود سابقه روشنی که در زمینه میانجی گری در بحران های منطقه ای دارد نیز بعید است؛ در این بحران به عنوان میانجی گر معرفی شود؛ زیرا روابط حسنه قطر و ترکیه و تاثیر جدایی کردستان از عراق بر امنیت ترکیه سبب می شود که منطقه کردستان، دولت قطر را به عنوان بازیگری بی طرف در نظر نگیرد. با توجه به این شرایط، به نظر می رسد میانجی گری احتمالی میان بغداد و اربیل باید توسط بازیگری فرامنطقه ای و یا سازمان ملل متحد انجام شود.

اگرچه برخی تحلیل ها حاکی از دست های پنهان آمریکا در برگزاری همه پرسی جدایی کردستان از عراق است، اما با توجه به اینکه آمریکا با بغداد و اربیل روابط حسنه ای دارد، احتمال میانجی گری آن در این بحران از امکانپذیری بالایی برخوردار است.

در همین راستا، «هدر نائورت»،‌ سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روز 29 سپتامبر یعنی 5 روز پس از برگزاری همه پرسی جدایی از آمادگی واشنگتن برای میانجیگری بین اربیل و بغداد خبر داد و گفت:

"اگر از آمریکا برای چنین کاری درخواست شود، ما حاضریم زمینه مذاکره طرفین را فراهم کنیم."

فرانسه، بریتانیا، آلمان و یا روسیه، چهار قدرت اروپایی نیز می توانند میان بغداد و اربیل میانجی گری کنند. در همین راستا، «امانوئل ماکرون»، رئیس جمهور فرانسه در سفر حیدر العبادی، نخست وزیر عراق به پاریس از آمادگی فرانسه برای میانجی گری میان بغداد و اربیل خبر داد.

سازمان ملل متحد به عنوان مهمترین سازمان مسئول حفظ صلح و امنیت بین المللی نیز از دیگر گزینه ها برای ایفای نقش میانجی میان اربیل و بغداد است که مانند آمریکا احتمال میانجی گری این سازمان در سطح بالایی است.

در همین راستا نیز «یان کوبیش»، نماینده ویژه سازمان ملل در امور عراق روز 28 سپتامبر در دیدار با «ابراهیم جعفری»، وزیر خارجه عراق پیشنهاد میانجی گری سازمان ملل متحد میان دولت عراق و منطقه کردستان را مطرح کرد.

به نظر می رسد احتمال میانجی گری آمریکا یا سازمان ملل متحد در تنش میان بغداد و اربیل بیش از هر گزینه دیگری باشد. 

 نتایج میانجی گری میان اربیل و بغداد چه مواردی خواهد بود؟

میانجی گری بازیگر ثالث می تواند شامل موارد زیر باشد: 

- دادن برخی امتیازها از طرف بغداد به اربیل و لغو نتیجه همه پرسی.

 این امتیازها می تواند شامل پرداخت بودجه عقب افتاده به اربیل، موافقت برای فروش نفت بیشتر توسط اربیل و گفتگو درباره مناطق مورد منازعه مطابق قانون اساسی عراق باشد. در مقابل؛ دولت منطقه کردستان نیز نتیجه همه پرسی را لغو خواهد کرد و به عنوان منطقه ای فدرال و بخشی از تمامیت ارضی عراق باقی خواهد ماند. احتمال وقوع این نتیجه از دل میانجی گری احتمالی در سطح بالایی است. 

- تعیین زمان بندی برای جدایی کردستان از عراق (سناریوی مطلوب مسعود بارزانی).

 «مسعود بارزانی»، رئیس منطقه کردستان عراق بارها اعلام کرد که برگزاری همه پرسی جدایی کردستان از عراق به منزله جدایی فوری این منطقه از عراق نخواهد بود بلکه این جدایی در یک فرآیند دو یا سه ساله رخ خواهد داد.

از این رو، بارزانی طی روزهای اخیر نیز اعلام کرد که آمادگی تعلیق نتیجه همه پرسی برای مدت دو سال را دارد. در واقع؛ این بازه زمانی دو یا سه ساله با هدف حل مشکلات طرفین از جمله مناطق مورد منازعه مطرح شده که در نهایت به جدایی کردستان می انجامد.

اگرچه به عنوان یک سناریو می توان توافق اربیل و بغداد برای جدایی کردستان از عراق را تحت شرایط خاص از جمله باقی ماندن کرکوک تحت تمامیت ارضی عراق مطرح کرد، اما، با توجه به موضع قاطعی که دولت عراق درباره همه پرسی جدایی اتخاذ کرده، بیرون آمدن چنین نتیجه ای از دل میانجی گری احتمالی سناریوی بعیدی است. در صورتی که کردستان عراق این سناریو را در میانجی گری احتمالی پیگیری کند، می توان گفت میانجی گری نیز با شکست مواجه خواهد شد و تنش میان اربیل و بغداد ادامه خواهد یافت. 

میانجی گری بازیگری ثالث قطعاً با دادن امتیازهایی از سوی طرفین همراه خواهد بود

با توجه به اینکه مسعود بارزانی و دولت منطقه کردستان نیز می توانند از میانجی گری بازیگر ثالث میان اربیل و بغداد، ذینفع باشند و شاهد یک بازی «باخت-برد» به نفع عراق نباشند، گزینه مطلوب بارزانی می تواند در شرایط کنونی و با تداوم فشارها بر منطقه کردستان، میانجی گری بازیگر سوم باشد. از این رو، می توان به زودی شاهد میانجی گری بازیگر سومی میان اربیل و بغداد بود.  

 سید رضی عمادی

133/112

بیشتر بخوانید:

هر تلاشی خارج از دولت عراق برای حل بحران همه پرسی بی نتیجه است

تمایل بارزانی به تعلیق و نه لغو نتیجه همه پرسی/ تحلیل

تاکید« نوری المالکی» بر لغو همه پرسی جدایی منطقه کردستان عراق