شرح اسمای الهی؛ وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ

فرهنگ و معارف- اسماء الهی بهترین و اساسی ترین وسیله شناخت خداوند هستند که می توانند انسان را در مسیر بندگی و تقرب جستن به الله یاری دهند.

انسان با درک و فهم  اسماء الهی درمی یابد که عظمت، کبر، حاکمیّت مطلق، بلندمرتبگی، هدایت، شفا، ضرر، نفع، بخشش، رحمت، قهر، رزق، آفرینش و مالکیّت و... فقط و فقط مختص خداوند متعال می باشند.

درک این موضوع، کُرنش و خشوعی را در انسان به وجود می آورد که انسان جایگاه خود را در هستی می یابد و مانع از تکبر و غرور او می شود.

آدمی به هر میزان که از پرهیزگاری بهره مند باشد، به همان میزان از أسماء و صفات خداوند بهره خواهد برد.

یکی از این اسماء الهی که انسان را به خضوع و خشوع در برابر خالقش وامی دارد، اسم «عظیم» خداوند است.

اسمی که امام رضا (ع) آن را اولین اسم خداوند به شمار آورده و می فرماید:« خداوند برای خود اسم انتخاب کرد تا به آن او را بخوانند و اگر خداوند به نام خوانده نشود، شناخته نخواهد شد. پس اول اسمی که برای خود برگزید «العلی العظیم» بود. چون او برتر از همه چیز است».

وَهُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ

«عظیم» به معنای بزرگ و شکوهمند است که هم در مورد اشخاص و اشیای محسوس و هم در امور معنوی، برای تمجید و تجلیل و بزرگ شمردن بکار می رود.

عالَم هستی، تجلی خداوند با عظمت است، پس هر چه در آن هست، «عظیم» است.

آسمان با همه کرات و منظومه‏ ها و کهکشان‏ هایش از نشانه های عظمت خداوند است. زمینی که ما در آن زندگی می کنیم، جزء بسیار کوچکی از منظومۀ شمسی است که خود بخش ناچیزی از کهکشان راه شیری می باشد.

کهکشانی که  تعداد زیادی خورشید، سیاره، ستاره‌، ستاره دنباله‌دار، سیاه‌چاله و سایر اجرام فضایی را در بردارد و جالب و حیرت انگیزتر اینکه کهکشان راه شیری تنها یکی از میلیاردها کهکشان موجود در جهان است. 

همۀ اینها، بخشی از خلقت خداوند عظیم و حکیم است. در آیه 6 سوره شوری آمده است:« لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَهُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ: آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است از آن اوست و او بلندمرتبه بزرگ است».

لَّهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأَرْضِ

خداوند در آیه 255 سورۀ بقره، که به آیه الکرسی معروف شده است، می فرماید:

«اللّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لاَ تَأْخُذُهُ سِنَهٌ وَلاَ نَوْمٌ لَّهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأَرْضِ مَن ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلاَ یُحِیطُونَ بِشَیْءٍ مِّنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِمَا شَاء وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَلاَ یَؤُودُهُ حِفْظُهُمَا وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ: خداست که معبودى جز او نیست زنده و برپادارنده است. نه خوابى سبک او را فرو مى‏ گیرد و نه خوابى سنگین. آنچه در آسمانها و زمین است از آن اوست. کیست که جز به اذن او در پیشگاهش شفاعت کند؟ آنچه در پیش روى آنان (بندگان) و پشت‏ سرشان است را مى‏ داند و به چیزى از علم کسی احاطه نمى‏ یابند مگر آن مقدار که او بخواهد. کرسى (حکومت) او آسمانها و زمین را در بر گرفته و نگهدارى آنها بر او دشوار نیست و اوست والاى بزرگ».

در این آیه مظاهری چند از عظمت خداوندِ سبحان را می توان دریافت. خداوند؛ فرمانروایی با عظمت و منحصر به فرد است که دیگر موجودات، وجودشان را مدیون او هستند.

پروردگارِ عظیم؛ از هر موجودی بی نیاز است، صاحب قدرتی است که کمترین عجزی در آن وارد نیست، همچنان که آیه نیز بدان اشاره نموده، ملک خداوند عظیم، وسیع و شامل آسمانها و زمین است و علمش بر هر آنچه را درگذشته و حال و آینده اتفاق افتد، شامل می شود. مردمان ناتوان از دستیابی به چیزی هستند مگر این که علم و حکمت خداوند آن را اراده نماید و اجازه دهد. و مقربان درگاه خداوند نیز می دانند که عظمت او اجازه نمی دهد جز با اجازه اش، شفاعتی کسی را نمایند.

همچنانکه سلطنت و فرمانروایی اش شامل تمامی عالم بالا و پایین (عُلْوی و سُفلی) گشته و با قدرت غیبی که هیچ کس بدان علم حقیقتی ندارد و فقط خدا آن را می داند آنها را اداره می کند.

کسی که حقایق این آیه را درک نماید، از عمق وجود خواهد گفت: پروردگارا! چه عظیمی تو، به درستی پروردگارم بلند مرتبه و عظیم است.

وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ

یکی از مواردی که خداوند از آن به عظمت و بزرگی یاد کرده ، قرآن مجید است. خداوند در آیه 87 سوره حجر خطاب به پیامبر اکرم (ص) می فرماید: «وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ: ما به تو سوره حمد و قرآن عظیم دادیم»! این کتاب، عظیم است چرا که گوینده آن؛ خداوند متعال و حامل آن؛ ملک مقرب، جبرئیل است ، گیرنده ی آن، خاتم پیامبران، حضرت محمد(ص) و حافظ و نگهبان آن خداوند متعال است و زمان ارسال آن، شب قدر است و شارح و مفسر آن، اهل بیت (ع) هستند. پس همه جهت هایى که در عظمت قرآن دخیل است، خود از بُعد عظمت بى نظیرند.

وَاللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِیم 

خداوند عظیم است آن سان که کنه عظمت او را کسی درنیابد.

مخلوقات او نیز هر یک تجلی خداوندِ باعظمت هستند، خواه یک کهکشان باشد یا ذره ای کوچک و ناچیز. در قرآن به مواردی از تجلی عظمت خداوند اشاره شده است؛ مانند قربانی کردن که می فرماید:

«فَدَیْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ: و ما قربانى بزرگى را فداى او (حضرت اسماعیل) کردیم.» (آیه 107 سوره صافات )

همچنین لذت‌های دنیوی، اگر چه مانند ثروتِ قارون باشد، عظیم است: « إِنَّهُ لَذُو حَظٍّ عَظِیمٍ: او(قارون) بهره بزرگ و حظّ وافری را داراست». (79 سوره قصص)

فضل خدا نیز عظیم است: « وَاللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِیم : خدا صاحب فضل و رحمتی بزرگ است.» (174 سوره آل عمران)

حتی بلایی که خداوند انسان را بدان گرفتار می کند، چون از سوی خداوند با عظمت است، عظیم است: « بَلاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظِیمٌ: آن بلا و امتحانی بزرگ بود که خدا شما را بدان می‌آزمود. » ) 49 سوره بقره) 

هم چنین زلزله‌ی قیامت و اجر و مکافات آن نیز عظیم است: « إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْءٌ عَظِیمٌ: زلزله روز عظیم (قیامت) بر مردم بسیار حادثه بزرگ و واقعه سختی است. » (آیه 1 سوره حج)

وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ

عظیم بودن خداوند جدای از اینکه عظمت و شکوه و جلال خداوند را بر ذهن و روح و روان مؤمن متجلّی می‌کند، این مژده را به انسان می دهد که اگر به چنین خدایی توکّل و تکیه کند، می تواند به عالی ترین مقام و رتبه برسد و این امر، امید و آرامش را در انسان به اوج می رساند.

عظمت و اُبهت خداوندِ عظیم به انسان می فهماند که به چه مقدار در حقارت و ضعف قرار دارد، و همین امر او را از رذایل اخلاقی همچون کِبر و عُجب و غُرور دور می کند.

کسی که می خواهد به اسم عظیم خداوند دست یازد خود را بطور کامل عبد خداوند عظیم می گرداند.

چنین بنده ای در حالی که کوچکی و حقارت خود را باور دارد، مُحرمات  و فرایض  خدا را بزرگ و عظیم می شمارد و همه شعائر او را  پاس می دارد.

در آیه 32 سوره حج آمده است: « وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ: و هر کس شعائر خدا را بزرگ شمارد، بدون تردید این بزرگ شمردن ناشی از تقوای دل هاست».

مؤمن در راستای بزرگ بودنش، سعی می کند دیگران را در مسیر الهی همراه خود سازد و بزرگی و عظمتِ خداوند را بیش از پیش بنمایاند، همچنانکه خود با مردم بزرگوارانه برخورد می کند و کسی را حقیر و کوچک نمی شمارد.

« یا مَن اَظهَرَ الجَمیلَ وَ سَتَرَ القَبیحَ . یا مَن لَم یُواخِذ بِالجَریرَهِ وَ لَم یَهتِکِ السِّترَ یا عَظیمَ العَفوِ یا حَسَنَ التَجاوُزِ یا واسِعَ المَغفِرَةِ یا باسِطَ الیَدَینِ بِالرَحمَةِ یا صاحِبَ کُلِّ نَجوی وَ یا مُنتَهی کُلِّ شَکوی یا کَریمَ الصَّفحِ یا عَظیمَ المَنِّ یا مُبتَدَئَاً بِالنِّعَمِ قَبلَ اِستِحقاقِها یا رَبَّنا وَ یا سِیِّدَنا وَ یا مَولانا وَ یا غایَةَ رَغبَتَنا اَسئَلُکَ یا اللهُ اَن لا تُشَوِّهَ خَلقی بِالنّارِ:  

اى خدایى که جمال و نیکویى را آشکار مى کنى و زشتى را پنهان مى سازى. اى خدایى که به خاطر گناه مؤاخذه نمى کنى و پرده گنهکاران را نمى درى. اى صاحب عفو بزرگ که از بدان به نیکویى در مى گذرى. اى که مغفرتت بسیار و دو دستت به لطف و رحمت گشوده است. اى آگاه از هر راز نهان ، اى پناه و مرجع شکایت همگان. اى بزرگوار گناه بخش و مهربان ، اى امید بزرگ امیدواران، اى بخشنده نعمت ها قبل از آنکه لیاقتش وجود داشته باشد. اى پروردگار و سید ما و آقاى ما و منتهاى مطلوب ما. خدایا از تو درخواست مى کنم که خلقت مرا با  آتش جهنم، زشت و قبیح نگردانی»!

ستاره مهدی زاده

بیشتر بخوانید:

شرح اسماء الهی؛ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ

شرح اسماء الهی؛ ان الله بصیر بالعباد

شرح اسماء الهی؛ تو ای خدای «حلیم»

شرح اسمای الهی؛ پروردگار «لطیف» من