فرهنگ و معارف- در شأن نزول آیه 110 سوره ی اسراء آمده است: هنگامیکه مشرکان از پیامبر(ص) شنیدند که می گوید: یا اَللهُ یا رَحمانُ! به طعنه گفتند او ما را از چندخدایی نهی می کند ولی خودش معبود دیگری را می خواند!... در این هنگام آیه نازل شد و پندار تعدد خدایان را رد کرد و فرمود: « قُلِ ادْعُواْ اللَّهَ أَوِ ادْعُواْ الرَّحْمَنَ أَیّاً مَّا تَدْعُواْ فَلَهُ الْأَسْمَآءُ الْحُسْنَى» : بگو ««اللّه» را بخوانید یا «رحمان» ، هر کدام را بخوانید، (ذات پاکش یکی است و) برای او بهترین نامهاست!»
اینها اسماء حسنای خداوند و نام های نیکوی مختلفی است که همه اشاره به ذات واحد حق می کند.
بنابراین همه ی این اسماء تعبیرات مختلفی است که از کمالات بی انتهای ذات واحد خداوند حکایت دارد.
اسم شریف «وَاسِعٌ»، 9 بار در قرآن کریم آمده است که هفت بار همراه با اسم «علیم »، یک بار همراه با اسم «حکیم » و یک بار با «مغفرة» همراه شده است.
اسم «وَاسِع» به معنی صاحب «سعَه» است ، یعنى علم، قدرت رحمت و فضل خداوند وسیع است. کلمه ی «وَاسِع» در مقابل کلمه ی «ضیق» قرار دارد، از همین رو آن را به کسى که از هر جهتْ فاقد تنگى و نقص است، می گویند. همچنین «وَاسِع»؛ بى نیاز مطلقی است که هر چه بذل کند، از او کم نمی شود و هر قدر بخواهد، می تواند بخشش کند.
لذا گفته می شود خداوندِ واسع، آن غنی مطلق است که فقر را برطرف می کند و تمام حاجات را بر آورده می کند و به رزق وعلم وسعت می بخشد.
خداوند در آیه 115 سوره بقره می فرماید:« وَ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَینَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ واسِعٌ عَلِیمٌ: و مشرق و مغرب از آن خداست ، پس هر طرف که رو کنید همانجا رو به خدا دارید که بی تردید خداوند به همه چیز احاطه دارد و داناست».
آیت الله جوادی آملی، مفسر بزرگ قرآن، در کتاب تفسیر تسنیم، راز اینکه انسان به هر سو رو کند، به خداوند رو کرده است را در قطعه ی پایانی آیه ﴿إنّ الله واسع علیم﴾ دانسته و می نویسد: « ذات خداوند که احدی به آن راه ندارد، نامحدود و فیض او بی‌کران است و هیچ جا از بخشش و جود او خالی نیست. خدا که کار او نامتناهی است، دارای سعه ذاتی نامحدود است، از این‌رو انسان به هر سمت رو کند و هر چیزی را نیت کند، خداوندِ واسع از آن آگاه است».
لذا اسم واسع؛ حکایت از احاطه وجودی خداوند بر همه موجودات می کند.
خداوند واسع، توانگر مطلقی است که همه چیز را بنا بر کرم و فضل خویش به فراخی و گستردگی آفریده است.
البته این گستردگی گاهی در مکان است مانند آنچه در آیه 97 سوره نساء آمده است و می فرماید:« إِنَّ الَّذینَ تَوَفّاهُمُ الْمَلائِکَةُ ظالِمی أَنْفُسِهِمْ قالُوا فیمَ کُنْتُمْ قالُوا کُنَّا مُسْتَضْعَفینَ فِی الْأَرْضِ قالُوا أَلَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فیها فَأُولئِکَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصیرا: کسانی که بر خویشتن ستمکار بوده اند، [ وقتی ] فرشتگان جانشان را می گیرند، می گویند: «در چه [ حال ] بودید؟» پاسخ می دهند: «ما در زمین از مستضعفان بودیم.» می گویند: «مگر زمین خدا وسیع نبود تا در آن مهاجرت کنید؟ پس آنان جایگاهشان دوزخ است و بد سرانجامی است».
گاهی نیز مانند آیه 7 سوره طلاق وسعت و گستردگی به مال و مکنت اشاره دارد آنجا که می فرماید:« لِیُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللهُ: کسی که دارای وسعت ( مالی ) است ( برای زن و فرزندش ) از وسعت دارایی خود هزینه کند و کسی که روزی بر او تنگ است از آن مقدار که خدا به وی داده (به قدر توان) ، هزینه کند».
گاهی نیز اشاره به نفوذ حکومت مطلقه ی پروردگار در آسمانها و زمین و جهانی وسیع تر از این جهان که آسمان و زمین را در برگرفته است، دارد؛ مانند «وَسِعَ کُرسِیُّهُ السَّمواتِ و الارضَ» درآیه 255 سوره بقره که به «آیه الکرسی» معروف است.
«وَاسِع» آن چیزی است که بتواند از لحاظ ظرفیت، جسم دیگری را در خود جای دهد و آن را بپذیرد و بر آن احاطه یابد. قلب انسان یکی از همین موارد است که می تواند وسعتی بالاتر از زمین و آسمان پیدا کند و آنها و حتی فوق آنها را درون خود جای دهد. چنانکه پیامبر اکرم(ص) در حدیث قدسی از قول خداوند متعال می فرماید: «لا یَسَعُنی أَرْضی وَ لا سَمائی وَ لکِنْ یَسَعُنی قَلْبُ عَبْدِی الْمُؤْمِن: نه آسمان وسعت آن را دارد که مرا در خودش جای دهد ونه زمین؛ اما قلب بنده ی مومن وسعت آن را دارد که مرا دریابد».
این حدیث اشاره به وسعت و عظمت قلب مؤمن دارد و اینکه قلب مؤمن می تواند چنان وسعت و فراخی یابد کند که محبت و معرفت خداوند را در خود جای دهد، در صورتی که زمین و آسمان علیرغم وسعت ظاهری ، قدرت چنین کاری را ندارند.
با تجلی اسم «وَاسِع» ، انسان از ضیق و جمود خارج می شود. چنین انسانی؛ خدا را خدای همه لحظه ها، خدای همه مکان‌ها و خدای همه زمانها می یابد و حکمت، مغفرت و رحمت او را در همه جا می بیند. برای او یاس و ناامیدی از رحمت واسعه خداوند که بزرگترین گناه انسان محسوب می شود؛ معنایی ندارد.
امام سجاد (ع) در همین زمینه و در رد یاس مسلمانان با وجود مغفرت و بخشش واسع و گسترده خداوند می فرمایند: « وَ امَّا الْعَجَبُ مِمَّنْ هَلَکَ کَیْفَ هَلَکَ مَعَ سَعَهِ رَحْمَهِ اللّهِ : از آنکه نجات یافته تعجب نیست، بلکه تعجب از کسى است که با وجود رحمت واسعه حق چگونه هلاک شده است؟!»
یعنی با وجود رحمت وسیع پروردگار، یک شخص هر مقدار در منجلاب گناه، معصیت، فسق، فجور، کفر و نفاق غوطه ور شده باشد ، با یک توبه واقعی می تواند خود را مشمول رحمت و مغفرت گسترده و وسیع خداوند بگرداند، چرا که خداوند در آیه 32 سوره نجم به وسعت بخشش و مغفرت خود اشاره کرده و می فرماید:« إِنَّ رَبَّکَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ : یقیناً آمرزش پروردگارت گسترده و وسیع است».
پیامبر اکرم(ص) می فرمایند؛
« روزی حضرت جبرائیل(ع) بر من نازل شد در حالیکه شادمان و خندان بود بر من سلام کرد من نیز جواب سلام او را دادم. جبرائیل(ع) عرض کرد: همانا خداوند عزوجل هدیه ای برای تو فرستاده و آن کلماتی از گنج های بهشت است که خداوند به تو کرامت فرموده است. گفتم آن کلمات چیستند؟ گفت: آن کلمات اینها هستند بگو:
"یا مَن اَظهَرَ الجَمیلَ وَ سَتَرَ القَبیحَ. یا مَن لَم یُؤاخِذ بِالجَریرَهِ وَ لَم یَهتِکِ السِّترَ یا عَظیمَ العَفوِ یا حَسَنَ التَجاوُزِ یا واسِعَ المَغفِرَةِ یا باسِطَ الیَدَینِ بِالرَحمَةِ یا صاحِبَ کُلِّ نَجوی وَ یا مُنتَهی کُلِّ شَکوی یا کَریمَ الصَّفحِ یا عَظیمَ المَنِّ یا مُبتَدَئَاً بِالنِّعَمِ قَبلَ اِستِحقاقِها یا رَبَّنا وَ یا سِیِّدَنا وَ یا مَولانا وَ یا غایَةَ رَغبَتَنا اَسئَلُکَ یا اللهُ اَن لا تُشَوِّهَ خَلقی بِالنّارِ: ای که زیبایی را آشکار کنی و زشتی را بپوشانی، ای خدایی که به گناه مؤاخذه نمی کنی و پرده گنهکاران را نمی دری، ای صاحب عفو بزرگ، ای خدایی که از بَدان به نیکویی در می گذری، ای کسی که مغفرت و آمرزشت بسیار و گسترده است، ای خدایی که دستهایت به لطف و رحمت گشوده است، ای آنکه از هر راز نهان آگاهی، ای پناه و مرجع همه شکوه ها، ای کریمی که از روی مهر از گناه در می گذری، ای کسی که منتی بزرگ بر بندگانت داری، ای آغاز کننده (و بخشنده) هر نعمت پیش از لیاقت دریافت آن، ای پروردگار، ای آقا، ای مولا، ای منتهای مطلوب ما، ای فریادرس، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، از تو می‌خواهم که صورت مرا با آتش، زشت و قبیح نگردانی."
رسول خدا (ص) به جبرئیل فرمود ثواب این کلمات چیست؟ جبرئیل گفت: هیهات، هیهات که کسی بتواند آن را بشمارد. اگر تمام ملائکه هفت آسمان و هفت طبقه زمین بخواهند ثواب آن را توصیف نمایند تا روز قیامت قادر نیستند حتی جزئی از یک جزء این کلمات را توصیف کنند.
هنگامیکه بنده ای خدا را بخواند و بگوید: ... یا واسِعَ المَغفِرَةِ؛ خداوند هفتاد باب از رحمت بر او بگشاید و او را در رحمت خویش فرو می برد تا هنگامیکه از دنیا خارج شود. ... پس ای رسول خدا؛ این کلمات را به متقین بیاموز که این دعائی است مستجاب که هر کس آنرا بخواند ان شاءالله به اجابت می رسد.
ستاره مهدی زاده
بیشتر بخوانید:
شرح اسمای الهی؛ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ
شرح اسماء الهی؛ وَ هُوَ ٱللَّطِیفُ ٱلۡخَبِیرُ
شرح اسماء الهی؛ هو الغفور الشکور
شرح اسمای الهی؛ وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ
شرح اسماء الهی؛ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ
شرح اسماء الهی؛ ان الله بصیر بالعباد
شرح اسماء الهی؛ تو ای خدای «حلیم»
شرح اسمای الهی؛ پروردگار «لطیف» من
