۲۶ ژوئن برابر با پنج تیرماه توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد، به نام روز جهانی مبارزه با مواد مخدر نامگذاری شده است. هدف از این نامگذاری ابراز عزم سیاسی ملت‌ها در امر مبارزه با پدیده خانمان سوز مواد مخدر، کنترل آن و انجام اقدامات بین‌المللی در خصوص مبارزه با قاچاق مواد مخدر است.
اعتیاد؛ بلای خانمان‌سوز
معضل اعتیاد به مواد مخدر، بلای خانمان سوزی است که جوامع بشری را در چنگال مرگ آور خویش گرفتار ساخته است. این اختاپوس هراس آور، قدرت اندیشه، نوآوری، پشتکار، کوشش و سازندگی را در انسان ها به ویژه نسل جوان جامعه از بین می برد و بنیان خانوادگی و اعتقاد دینی آنان را به نابودی می کشاند.
امروزه کم تر کشوری را در جهان می توان یافت که پدیده مواد مخدر و اعتیاد، مهم ترین دغدغه یا یکی از مهم ترین مشکلات اجتماعی آن کشور نباشد. هر ساله، مبالغ هنگفتی برای مبارزه با معضل اعتیاد و مواد مخدر هزینه می شود، ولی هم چنان رقم باندهای قاچاق مواد مخدر و شمار معتادان رو به افزایش است.
عوارض جسمی و روانی اعتیار
اعتیاد به عنوان یک آسیب اجتماعی عوارض جسمی و روانی بسیاری دارد و از مهمترین مشکلات اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی به شمار می‌رود. عوارض ناشی از اعتیاد باعث رکود اجتماعی در زمینههای مختلف می‌شود و تهدیدی جدی برای سلامت جامعه است. اگر علل گرایش افراد به مواد مخدر بررسی و برطرف نشود، درمان جسمی و روانی نیز نتیجه بخش نخواهد بود. ریشه کن کردن اعتیاد به طور کامل امکان پذیر نیست ولی می‌توان با تلاش و تدبیر آن را کنترل کرد و با ارتقا سطح آگاهی افراد جامعه باعث پیشگیری از اعتیاد شد. بقول حضرت امام خمینی (ره) نجات معتاد نجات فرد نیست، نجات جامعه است.
اگر نگاهی به پیامدها و عوارض اعتیاد به مواد مخدّر بیندازیم خواهیم دید که عوارض اعتیاد جامعه، فرد و خانواده را از نظر جنبه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، روانی و جسمی درگیر می کند. به طور مثال عوارض روانی و شخصیتی ناشی از اعتیاد به مواد مخدر از جمله: ضعف اراده، بی توجهی به مسئولیت های فردی، ضعف عاطفی، عصبی بودن، به هم خوردن تعادل روانی، شخصیت نامتعادل و متزلزل، ضعف اعتماد به نفس و…است. همچنین در زمینه های اجتماعی می توان به عوارضی مانند بی توجهی به مقرّرات جامعه، ضعف نیروی کار جامعه، بی نظمی و بی اعتمادی در جامعه، ضعف بنیاد خانواده، افزایش انحرافاتی مانند دزدی، فحشا و تکدی گری اشاره کرد. در گستره اقتصادی برخی پیامدهای ناشی از اعتیاد به مواد مخدّر عبارتند از: بیکاری، ضعف مالی در ازای خرید و مصرف مواد، لطمه به اقتصاد جامعه و خانواده. بنابراین این بیماری در حد گسترده ای می تواند منجر به تخریب تمامی جوانب زندگی فرد گردد.
تحلیلگران مسائل سیاسى و اجتماعى بر این باورند که در تهاجم و نفوذ فرهنگی، پدیده مواد مخدر مهمترین عامل به تباهى کشیدن و انحطاط اخلاقى جوامع به شمار می رود. از این دیدگاه معضل مواد مخدر فقط یک ناهنجاری اجتماعی محدود به یک یا چند کشور یا منطقه ای خاص نیست. این معضل از محدودیت‌های جغرافیایی فراتر رفته و در سطحی جهانی به پدید ه ای در سطح جرایم سازمان یافته تبدیل شده است.
جوانان؛ هدف نخست اعتیار
هدف نخست اعتیاد و مواد مخدر، جوانان هستند که نیروی مولد و پشتوانه توسعه آینده جوامع به شمار می‌روند. پیامد این آسیب اجتماعی چالش های اقتصادی و عقب ماندگی در همه زمینه ها اعم از علمی، فرهنگی ورزشی و اجتماعی است که در نهایت به از دست رفتن استقلال و امنیت کشور منجر می شود.
در این میان منطقه غرب آسیا بنا به علل مختلف منطقه ای و فرامنطقه ای در معرض بیشترین آسیب ها و پیامدهای مخرب ناشی از قاچاق و مصرف مواد مخدر قرار دارد. در چنین شرایطی کشورهای این منطقه به تلاش و اقدام های بی‌وقفه برای مهار این پدیده شوم نیاز دارند زیرا هر گونه غفلت در این زمینه نتیجه آن گسترش اعتیاد به موادمخدرخواهد بود.
طبق گزارش جهانی دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد، در سال 2020 میلادی، حدود 275 میلیون نفر مواد مخدر مصرف کردند و بیش از 36 میلیون نفر از اختلالات مصرف مواد مخدر رنج بردند. همچنین برآورد شده است که بیش از 11 میلیون نفر در جهان مواد مخدر تزریق می کنند که نیمی از آنها به هپاتیت C مبتلا هستند. مواد شبه افیونی همچنان بیشترین بانی ابتلا به بیماری های مربوط به مصرف مواد هستند.
دو ماده شبه افیونی که بیشترین استفاده را برای درمان اختلالات مصرف مواد شبه افیونی دارند، متادون و بوپرونورفین، در دو دهه اخیر بیشتر در دسترس بوده اند. میزان در دسترس این مواد برای مصرف پزشکی از سال 1999، 6 برابر شده است، از 557 میلیون دوز در روز به 3317 میلیون تا سال 2019 رسیده است که نشان می دهد درمان داروئی مبتنی بر شواهد بیشتر از گذشته در دسترس است.
متاسفانه در حال حاضر با ورود پیش ساز‌های شیمیایی تولید مواد مخدر از سوی کشورهای اروپایی به سمت ایران، با هدف ترانزیت به افغانستان و به منظور تبدیل تریاک به هروئین مواجه هستیم. همچنین به دلیل آن که دامنه علل گرایش به اعتیاد و گستردگی عوارض ناشی از آن بسیار وسیع و فراگیر است؛ پیشگیری، شناسایی و از بین بردن علل گرایش به اعتیاد ضروری است زیرا همان طور که اشاره شد، پیامدهای ناشی از اعتیاد خانمان سوز و بنیان شکن هستند و اگر به بُعد اقتصادی توجه کنیم خواهیم دید که هزینه پیشگیری از درمان کمتر خواهد بود. چرا که برای تهیه مواد مخدّر ارز هنگفتی از کشور خارج می شود. همچنین برای کشف و مبارزه با آن و نیز مداوای معتادان هزینه های بالایی صرف می گردد.
با تاکید بر اینکه افزایش آگاهی و دانش مردم در مقابله با همه آسیب‌ها از جمله اعتیاد بسیار مهم و اثرگذار است، باید سطح آگاهی و اطلاعات مردم جامعه، نسبت به اعتیاد مواد مخدر افزایش یابد تا درصد گرایش ابتلا به اعتیاد و مصرف انواع مواد به شدت کاهش یابد. اغلب معتادین از روی غفلت و نا آگاهی و بنابر علل روانی همچون اضطراب، استرس، شکست‌های روحی، فرار از مشکلات اجتماعی و فشارهای روحی و کسب تفریح به سمت اعتیاد رفته‌اند که برای پیشگیری می‌توان از اقدامات پیشگیرانه همچون افزایش آگاهی مردم، اطلاع‌رسانی درست، توسعه ورزش همگانی استفاده کرد. چرا که سرمایه اصلی در حوزه مقابله با اعتیاد، باید بر مباحث پیشگیری استوار باشد.
سخن آخر این که، اعتیاد بعنوان یک آسیب اجتماعی، هیچ گاه بطور کامل ریشه کن نخواهد شد، اما با تدبیر، اندیشه و تلاشى مخلصانه حداقل می توان آن را به کنترل در آورد. در این راستا تلاش بر این است تا با ارتقاء سطح آگاهى اقشار مختلف جامعه پیشگیرى از اعتیاد را بر درمان معتادین مقدم بداریم.
به امید جامعه ى عاری از اعتیاد
نویسنده: مهرداد هاشمی
/ 114
